به گزارش گروه بین الملل «سراج24»، سال 1394 شاهد یکی از مهمترین تحولات تاریخ سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بود؛ تهران و مسکو برای نجات متحد مشترک خود در دمشق و درهم کوبیدن تروریسم بین المللی وارد یک همکاری گسترده نظامی و سیاسی شدند و انتظار می رود همکاری دو کشور در سال جدید نیز ادامه یابد.
پس از انقلاب اسلامی این اولین بار است که ایران با یک کشور خارجی بویژه غیراسلامی اتحاد نظامی علیه درهم کوبیدن دشمن مشترک می بندد. این مسئله به نوعی برای روس ها هم صادق است. مسکو برای اولین بار است پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در دورتر از مرزهای روسیه اقدام به انجام عملیات نظامی می کند.
از زمانی که این دو کشور توان خود را برای کمک به دولت مرکزی سوریه جهت مقابله با تروریسم بین المللی به کار گرفتند موازنه میدانی کاملا به نفع نیروهای دولتی تغییر یافته است. هماهنگی و همکاری جنگندهای پیشرفته روسی از آسمان با نیروهای سازمان یافته و با انگیزه محور مقاومت به رهبری ایران بر روی زمین در عرض کمتر از پنج ماه نتایج خود را نشان داد زمانی که نیروهای متحد به شهرک های نبل و الزهرا رسیدند و شهر حلب را تقریبا به محاصره خود در آوردند. علاوه بر حلب، نیروهای دولتی موفق شدند تقریبا در تمامی محورهای درگیری در سرتاسر سوریه ابتکار عمل را به دست بگیرند.
همکاری نزدیک و پایدار ایران و روسیه در سوریه باعث افزایش اعتماد بین دو کشور شده است. وب سایت اینترنتی فایننشال تایمز با اشاره به همکاری روسیه و ایران نوشت: «عملیات‌های هماهنگ قابل توجه روسیه و ایران در سوریه بر یک قرن بی اعتمادی و سوءظن آنها به یکدیگر خط بطلان می‌کشد.»
تحلیلگران معتقدند اتحاد ایران و روسیه در سوریه نه تنها سیاست های غرب در سوریه را بن بست مواجه کرده بلکه در صورت موفقیت می تواند نقطه عطفی در تاریخ روابط بین الملل باشد. آلستر کروک مامور سابق سازمان جاسوسی برون مرزی انگلیس (MI6) طی مقاله ای در هافینتگون پست با اشاره به اینکه ائتلاف ایران، روسیه، عراق، سوریه و حزب الله در صورت موفقیت برای اولین بار انحصار تصمیم گیری در حوزه جنگ و صلح را پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی از اختیار ناتو خارج می شود، آورده است: « اما جسارت ائتلاف 4+1 ممکن است خود را به عنوان یک قطب غیرغربی موفقیت آمیز اثبات کند. علاوه براین، هدف این ائتلاف دقیقا مقابله پروژه‌های تغییر رژیم به سبک ناتو است که نگرانی اصلی شانگاهی نیز محسوب می‌شود. این چشم انداز قطعا ترتیبات امنیتی غرب را آزار خواهد داد و به صورت بالقوه خیلی از محاسبات ناتو را تغییر خواهد داد.»
تلاش مشترک ایران و روسیه در سوریه بدون شک فصل جدیدی در روابط دو کشور ایجاد کرده است که می توان نشانه های آن را در سفر اخیر ولادیمیر پوتین به تهران دید. رئیس جمهور روسیه در اقدامی غافلگیرانه به دیدار مقام معظم رهبری رفت و به ایشان هدیه ای تقدیم کرد که حاوی پیام سیاسی مهمی بود با این مضمون که «از نظر مسکو، تهران قطب واقعی اسلام است.» و شاید به همین دلیل بود که علی اکبر ولایتی، مشاور امور بین الملل رهبر انقلاب گفته این دیدار شاید مهمترین ملاقات در تاریخ جمهوری اسلامی ایران است.
باوجود همکاری گسترده ایران و روسیه دو کشور تفاوت اساسی با یکدیگر دارند. در حالی که از نظر جمهوری اسلامی ایران مقاومت در مقابل طرح های رژیم صهیونیستی و آمریکا بر اساس دیدگاه اسلامی از اولویت حیاتی برخودار است اما روس ها نه تنها علاقه ای برای مقابله با تلاویو ندارند بلکه تحلیلگران معتقدند سیاستی که مسکو برای خود در منطقه تعریف کرده است بر اساس همکاری با غرب است نه تقابل.
رسول موسوی کارشناس مسایل روسیه و سفیر سابق ایران در گفت وگو با سراج24تاکید کرد: «روسیه مثل دوران شوروی سابق به جهان نگاه ایدئولوژیک ندارد بلکه یک نگاه عملگرایانه ای به امنیت ملی خود دارد. در این چارچوب تلاش می کند به عنوان قدرت جهانی جایگاه خود را حفظ کند و به لحاظ امنیت جهانی به ثبات استراتژیک با آمریکا برسد بر همین اساس است که در مناطق، زمینه ها و موضوعات مختلف وارد عرصه رقابت می شود تا مرحله ای که بتواند دیالوگ و گفتگویی را در چارچوب سیاست جهانی خود داشته باشد.»
این نوع نگاه روس ها را می توان در جریان آتش بس اخیر که در سوریه برقرار شد، مشاهده کرد. این آتش بس نتیجه مذاکرات سرگئی لاورف وزیر خارجه روسیه با همتای آمریکایی خود است که با موافقت متحدان هر کدام از دو طرف مواجه شد. همچنین لاورف در اواخر اسفند ماه به آمریکایی ها پیشنهاد داد تا به صورت مشترک عملیات نظامی علیه پایگاه اصلی داعش در شهر رقه انجام دهیم. وزیر خارجه روسیه گفت: «ما آماده‌ایم اقدامات‌مان را با آمریکایی‌ها و ائتلاف تحت رهبری آمریکا برای انجام عملیات علیه شهر رقه هماهنگ کنیم زیرا رقه در شرق سوریه واقع است و ائتلاف تحت رهبری آمریکا عمدتا در آن منطقه فعال هستند.»
ناظران با اشاره به ماهیت عملگرایانه سیاست خارجی مسکو تاکید دارند که جمهوری اسلامی ایران باید شناخت درستی از اهداف و منافع روسیه داشته باشد تا بتواند از روابط خود را با این کشور استفاده لازم را ببرد. سفیر سابق کشورمان در فنلاند می گوید: «این طبیعت کار است در عرصه همکاری کشورها عرصه همه یا هیچ نیست عرصه این که یک نفر رهبر بلوک است بقیه کشورها پیاده نظام کشورها هستند تمام شده است، کشورها براساس منافع خودشان وارد اتحادهای موقت می شوند ولی اتحادهایی نیست که به زیان منافع خودشان به نفع قدرت بزرگتر ببندند. آن چه که الان مهم است اینکه ما منافع بلند مدت خودمان را در منطقه خاورمیانه بدانیم چی هست منافع روسیه را هم دقیقا بدانیم بعد خیلی راحت می توانیم بگوییم که اینجا منافع ما است اینجا منافع شما هست اینجا با همدیگر همکاری داریم در این مورد که به همدیگر می رسیم ما نظر دیگری داریم. این کاملا طبیعی است و صرفا در ارتباط با ایران و روسیه نیست و این مسئله را می توان در رابطه ترکیه و آمریکا، عربستان و آمریکا و از همه مهمتر رژیم صهیونیستی و آمریکا که چسبنده ترین اتحاد را دارند مشاهده کرد.»
تصمیم ولادیمیر پوتین برای عقب کشیدن بخشی زیادی از نیروهای خود نه تنها رقیب های مسکو را غافلگیر کرد بلکه برای متحدان مسکو هم قابل پیش بینی نبود. درباره انگیزه ها و دلایل پوتین از این تصمیم بحث های مختلفی مطرح شده است اما آنچه مسلم است این اقدام تایید کننده رفتار عملگرایانه و مستقل کشور همسایه شمالی ایران است و به نظر می رسد تهران نیز دریافته رفاقت با روس ها نه بر اساس تطابق دیدگاه و راهبرد بلکه بیشتر بر اساس منافع مشترک صورت می گیرد که هم اکنون در قالب حفظ نظام سوریه و مبارزه با تروریسم بین المللی در این کشور تجلی یافته است.
محمد بابایی نساز
