پرندگان پنهانکار ایرانی چگونه به مصاف دشمن می‌روند

به گزارش «سراج24»، در دنیای امروز پروازهای شناسایی به منظور عکس‌برداری و اطلاع پیدا کردن از وضعیت دشمن اصل بسیار مهمی برای دستیابی به موفقیت و تعیین نتایج جنگ‌ها به شمار می‌روند. تلفات بسیار زیاد جنگنده‌ها و خدمه آن در راستای عملیات‌های شناسایی، طراحان نظامی را مجبور کرد تا راهکاری برای این معضل بیاندیشند. ظهور پرنده‌های بدون سرنشین با قابلیت عکس‌برداری از مواضع دشمن، پاسخی به این نیاز بود. پهپادهای اولیه عمدتا فقط قابلیت تهیه عکس از مناطق مختلف را داشتند. عکس‌ها باید بعد از برگشت پهپادها از ماموریت، از بدنه آنها خارج و پس از ظهور مورد استفاده قرار می‌گرفت. اما با ظهور فناوری‌هایی همچون دوربین پیشرفته دیجیتال و همچنین بحث ارتباط ماهواره‌ای و انتقال زنده تصاویر به مرکز، این مشکل نیز حل شد. پیشینه به‌کارگیری هواپیما‌های بدون‌‌سرنشین در ایران به پیش از انقلاب و در نقش هدف پرنده باز می‌گردد. یکی از معروفترین استفاده‌ها از این نوع پرنده‌ها در این نقش، انهدام آنها توسط هواپیمای اف- 14 تامکت و در ارتفاع بالا بود که به قطع پروازهای نفوذی میگ‌های- 25 شوروی سابق انجامید. با شروع جنگ تحمیلی و آغاز تحریم‌ها، جوانان با استعداد به کمک فرماندهان خوش‌فکر آمده و با ساخت پهپاد (پرنده هدایت‌پذیر از دور) مهاجر که به‌صورت هدایت رادیویی و در دید چشمی کنترل می‌شد به یاری رزمندگان اسلام شتافتند. این هواپیما دارای یک دوربین عکاسی بود که پس از بازیابی با چتر، نگاتیو از دوربین خارج شده و برای چاپ عکس اقدام می‌شد. سوابقی از شلیک راکت‌های آر-پی- جی هم توسط مهاجر وجود دارد. مهاجر، برای اولین بار برای عکس‌برداری از تاسیسات نظامی و موقعیت دشمن، به کار رفت. این پهپاد همچنین می‌تواند سلاح‌های هدایت لیزری با خود حمل کرده و بوسیله آنها، اهدافش را مورد اصابت قرار دهد. به پرواز درآوردن پهپاد در جنگ تحمیلی، زمینه‌ را برای توسعه پهپادها در کشور فراهم کرد و متخصصان ایرانی بر روی بسیاری از انواع پهپادهای نظامی و چند کاره، به پژوهش پرداختند. با پایان جنگ تحمیلی هشت ساله، فرصت و سرمایه کافی برای توسعه پرنده‌های بی‌سرنشین‌ در کشور، بیش از پیش فراهم شد و علاوه بر طراحی نمونه‌های جدیدتر، سامانه‌های ارتباطی، هدایت و ناوبری بهتری نیز ساخته شد و با به‌کارگیری آنها کارایی پهپادهای ایرانی بسیار بیشتر شد. پس از مدتی مقامات نظامی کشور از تولید و توسعه پهپادهایی از قبیل مهاجر ۳(هُدهُد) و مهاجر ۴ خبر دادند. امروز ایران دارای نمونه‌های بسیار پیشرفته و در عین حال بومی از این تکنولوژی نسبتا جدید است. طرح نوین ابابیل پس از گذراندن مراحل تحقیقاتی خود در صنایع مکانیک ساصد، در مهرماه 1365 به منظور تولید انبوه به صنایع هواپیماسازی ایران(هسا) منتقل شد. این پرنده با توجه به شرایط و ضرورت‌های زمان جنگ تا سال 1368 به صورت غیراستاندارد و یکبار مصرف با قابلیت حمل 40 کیلوگرم مواد منفجره به تولید رسید. از سال 1369 با توجه به نیازمندی‌های جدید نیروهای مسلح، اقدام به طراحی دوباره تمامی بخش‌های بال و بدنه، سامانه‌های ناوبری و هدایت و کنترل این پهپاد شد و از سال 1370 این هواپیما در خط تولید انبوه قرار گرفت و امروزه هواپیمای بدون سرنشینی استاندارد و چند بار مصرف است. نمونه‌های فعلی ابابیل شامل نمونه B به عنوان هدف هوایی، نوع S برد بلند مجهز به سامانه‌های ناوبری پیشرفته، GPS و خلبان خودکار و نوع T که از مواد مرکب ساخته شده است. ابابیل هواپیمایی "بال پایین" و دارای پیشبال(کانارد) است و همین ویژگی سبب می‌شود تا با پدید آمدن مشخصه ناپایداری ذاتی یا پایداری کم، مشخصات مانوری آن در سطح بالایی باشد. این هواپیما یک سامانه چندمنظوره بوده و جهت مأموریت‌های گوناگونی همچون هدف هوایی در قالب هواپیمای شبیه‌سازی کننده دشمن به کار می‌رود. ویژگی‌های کلی این پهپاد عبارتند از: طراحی آیرودینامیکی مناسب، جداسازی و مونتاژ سریع، سهولت به کارگیری و تعمیر، تحرک و انعطاف‌پذیری خوب، قابلیت استفاده در محیط‌های دریا و خشکی، قابلیت بازیابی و استفاده چندباره و قیمت تمام شده مناسب. بدنه نمونه‌های اولیه پهپاد ابابیل از آلومینیوم استاندارد هوایی بود و بعداً نوع ساخته شده از مواد مرکب نیز به تولید رسید. برد این هواپیما با سامانه خلبان خودکار شهید نوروزی 30 کیلومتر و با سامانه 123(پایدار کننده خودکار) و GPS به حدود 150 کیلومتر می‌رسد. سقف پرواز آن 14000 پا(حدود 4200 متر) و بیشینه سرعت آن نزدیک به 300 کیلومتر بر ساعت است. از تجهیزات پروازی و کاربردی قابل نصب روی این هواپیما می‌توان غلاف منعکس‌کننده(reflector pod) جهت افزایش انعکاس راداری برای آزمایش رادار، فلِیر یا چشمه حرارتی برای آزمایش موشک‌های حرارتی، دوربین ارسال تصویر و سر جنگی را نام برد. پرتاب این هواپیما توسط پرتابگر نیوماتیک و یا پرتابگر راکتی(JATO) و بازیابی آن به دو صورت فرود بر روی زمین با ارابه سورتمه‌ای یا فرود با چتر صورت می‌پذیرد. چتر آن از نوع صلیبی شکل بوده و از جمله محصولات هسا است. سامانه‌های هدایت و کنترل پهپاد ابابیل عبارتند از: سامانه کنترل خودکار، سامانه ردیابی راداری، سامانه دورسنجی و سامانه مکان‌یابی جهانی. داده‌های پروازی رسیده از هواپیما بر روی یک رایانه ذخیره شده و نمایش داده می‌شود. استفاده از سامانه خلبان خودکار، ناوبر راداری، ناوبری GPS و نمایش رایانه‌ای داده‌های پروازی، ابابیل را جهت اجرای مأموریت‌های گوناگون در محدوده وسیعی توانمند ساخته است. البته در زمینه ناوبری و هدایت این پهپاد به سامانه GPS و یا گلوناس متکی نبوده و تنها به عنوان ابزار کمکی از چنین سامانه‌هایی استفاده می‌کند. حتی در صورت قطع کامل ارتباط با ایستگاه زمینی و با توجه به سوخت باقیمانده و برنامه‌ریزی انجام شده و با اتکا به سامانه‌های ناوبری و کنترل داخل پرنده، ابابیل در محدوده تعریف شده جهت اجرای مأموریت به پرواز ادامه می‌دهد. * ابابیل نوع B این پرنده به عنوان هدف هوایی برای شبیه‌سازی و آموزش انواع سامانه‌های دفاع هوایی با برد کوتاه، متوسط و بلند در نظر گرفته شده است. پرتاب آن با پرتابگر نیوماتیکی و یا راکتی و بازیابی آن با چتر و یا فرود با ارابه فرود سورتمه‌ای صورت می‌پذیرد. این نمونه از مداومت پروازی مناسبی برخوردار بوده و می‌تواند اهداف پروازی ارتفاع پایین را به خوبی شبیه‌سازی کند. بازتابنده‌های راداری و حرارتی از تجهیزات فرعی قابل نصب بر روی این نمونه برای ایجاد میزان متفاوتی از بارتاب راداری یا تابش حرارتی متناسب با هدف مدنظر است. * ابابیل نوع S این نمونه مجهز به سامانه 123(پایدارکننده خودکار) و GPS است. سامانه 123 که از طرح‌های نوین بخش مهندسی الکترواویونیک هسا است با هدف پرواز آسان با ایمنی بیشتر توسط خلبانان تازه کار و غیرحرفه‌ای در برد کوتاه و بلند به منظور تأمین نیازهای اعلام شده از سوی نیروهای مسلح ساخته شده. این سامانه دارای قابلیت‌های متنوعی است از جمله پرواز آسان با ایمنی بیشتر توسط خلبان غیرحرفه‌ای(در برد بلند و کوتاه)، برخاست خوکار و فرود نیمه خودکار، برنامه‌ریزی و هدایت روی یک مسیر دلخواه به کمک سامانه ناوبری جهانی، امکان قطع کردن ارتباط پایگاه با پهپاد، ارسال اطلاعات از پهپاد به پایگاه به صورت 17 کانال مجزا شامل کانال‌های دیجیتال مربوط به دور موتور، اندازه زوایای اوج‌گیری و غلت، مقدار سوخت، ولتاژ باتری‌ها، ارتفاع، سرعت پیمایش و چند کانال آزاد. همچنین نصب دوربین فیلمبرداری و ارسال تصویر، پرواز تا ارتفاع 14000 پا(حدود 4200 متر)، امکان عملیاتی کردن فلِیر در 32 مرحله به طور جداگانه و پرتاب از روی پرتابگر نیوماتیک و راکتی از ویژگی‌های این نمونه است. در سامانه‌های ابابیل نوع S، وجود ارتباط داده‌ای از پهپاد به پایگاه و مشاهده آنها روی رایانه‌های ایستگاه زمینی، کمک فراوانی به خلبان می‌کند تا از وضعیت پرنده در هر لحظه آگاهی یابد. در صورت بروز هرگونه ایرادی در سامانه می‌توان ابابیل را از حالت GPS خارج کرده و توسط قطب‌نمای دیجیتال به هدایت هواپیما ادامه داد و در صورتی که برای قطب‌نما هم مسأله‌ای پیش آید، خلبان کنترل هواپیما را به عهده گرفته و آن را به پایگاه بازمی‌گرداند. داده‌های ارسالی از پهپاد به پایگاه عبارتند از زاویه غلت(roll)، زوایه اوج‌گیری(pitch)، ارتفاع از سطح، دور موتور، وضعیت باتری، نمودار مسیر پرواز(trajectory)، طول و عرض جغرافیایی، فاصله از پایگاه، جهت، سرعت و موقعیت لحظه‌ای پرنده و سایر اطلاعات. با توجه به این داده‌ها می‌توان ابابیل را به مسافت‌های دور و خارج از دید فرستاد و سپس به پایگاه اولیه بازگرداند. به علاوه این سامانه می‌تواند بدون دریافت هیچ‌گونه اطلاعات هدایتی از ایستگاه زمینی تا مسافتی که سوخت موجود اجازه می‌دهد توسط GPS روی مسیر از پیش تعیین‌شده حرکت کند و پس از بازگشت در محدوده قابل تعریف قبلی برای مثال 150 کیلومتر، دوباره شروع به گرفتن اطلاعات از ایستگاه کند و همچنین قادر است تا جایی که سوخت موجود است حرکت کرده و در انتهای مسیر با چتر فرود آید و یا به هدف از پیش تعیین شده برخورد کند. * ابابیل S مجهز به سامانه شهید نوروزی سامانه خلبان خودکار شهید نوروزی از دو بخش ایستگاه زمینی و بخش هوایی تشکیل شده است که در مجموع، وظیفه هدایت و کنترل هواپیما را بر عهده دارند به طوری که کنترل یک سامانه خودکار و هدایت از طریق ایستگاه زمینی تنظیم می‌شود تا عمق 30 کیلومتری مأموریت را اجرا کرده و در هر نقطه دلخواه، شروع به گشت‌زنی و یا شبیه‌سازی حملات هوایی کرده و در پایان، توسط چتر یا ارابه فرود سورتمه‌ای بازیابی می‌شود. این سامانه قابلیت کنترل روی محورهای اوج، غلت، سمت و ارتفاع را دارد. سامانه یاد شده توسط رادار، هدایت شده و پرواز خارج از دید را روی حالت ارتفاع و غلت ثابت انجام می‌دهد. با افزایش توان خروجی سامانه مخابراتی، برد تا 120 کیلومتر نیز می‌رسد. ویژگی‌های این سامانه عبارتند از: کنترل راحت پهپاد، برخاست خودکار یا دستی، قابلیت ارسال داده‌های پروازی(از قبیل دور موتور، اندازه زاویه غلت، اندازه زوایه اوج، اندازه ارتفاع و ...)، قابلیت پرواز تا سقف 14000 پا از سطح دریا. * ابابیل نوع T این پرنده مجهز به دو پایدار کننده عمودی است که پس از سپری کردن پروازهای آزمایشی کارایی و قابلیت های خود را اثبات کرده است. ویژگی‌های خاص این نمونه از ابابیل که آن را از سایر نمونه‌ها شاخص ساخته، عبارت است از" ارتقای پایداری هواپیما و سهولت کنترل آن، افزایش بازده ملخ به دلیل بهبود جریان ورودی و در نتیجه افزایش سرعت هواپیما، بهبود وضعیت قرار گرفتن آنتن‌های ارسال اطلاعات به لحاظ قرار گرفتن در موقعیت بهتر روی بدنه، بهبود سامانه بازیافت توسط چتر، سهولت دسترسی به بخش‌های گوناگون موتور. * سامانه پرتاب ابابیل از ویژگی‌های برتر پهپادهای کوچک و متوسط عدم نیاز آنها به باند فرود و برخاست در صورت امکان است، در این راستا با استفاده از پرتابگر می‌توان این هواپیماها را در گستره وسیعی از مناطق عملیاتی به پرواز درآورد. سامانه پرتاب ابابیل از دو نوع نیوماتیک و راکتی تشکیل یافته و هر دو نوع به طور کامل در هسا طراحی و ساخته شده است. پرتابگر نیوماتیک ابابیل کاملاً خودکفا بوده، قادر به پرتاب‌های متعدد است و روی کامیون نصب می‌شود. پرتابگر نصب شده بر روی کامیون علاوه بر تأمین فشار هوای مورد نیاز برای تأمین نیروی محرکه پرتاب پیاپی جهت دو فروند هواپیمای بدون سرنشین ابابیل، کلیه وسائل مونتاژ، تجهیزات مورد نیاز برای تعمیرات صحرایی و ژنراتور برق 220 ولت را نیز با خود حمل می‌کند. البته پرتابگر ابابیل با تغییرات جزئی قابل استفاده برای پهپادهایی تا جرم 300 کیلوگرم است. سامانه پرتابگر راکتی نیز از یک سامانه پرتاب ریلی و راکت تشکیل یافته که قابلیت پرتاب هواپیمای بدون سرنشین تا جرم 125 کیلوگرم را دارد. از مشخصات آن می‌توان به سبکی، قابلیت نصب روی خودروی سبک یا زمین، سهولت حمل و نقل، نصب و استفاده در شناورهای دریایی گوناگون و عدم نیاز به تعمیر و نگهداری دائم را نام برد. هواپیمای بدون سرنشین ابابیل، امروزه یکی از پرکاربردترین پهپادهای موجود در کشور است و تاکنون بیش از 360 فروند از آن ساخته و تحویل داده شده است که نشان از تولید انبوه آن دارد؛ به عنوان نمونه در هر یک از سال‌های 1384 و 1385 بیش از 65 فروند ابابیل ساخته شده که نشان از نرخ تولید حداقل 5 فروند در ماه به طور متوسط دارد. یکی از شاهکارهای عملیاتی این پرنده که باعث معروفیت بیش از پیش آن در محافل رسانه‌ای دنیا شد، تصویر برداری از ناو هواپیمابر آمریکایی در آب‌های نزدیک ایران بود. در ابتدای اعلام این موضوع، رسانه‌های غربی به انکار و زیر سوال بردن این ماجرا اقدام کردند اما پس از انتشار تصاویر و فیلم ضبط شده که از وضوح بالایی نیز برخوردار بود موجی از نظرات حاکی از تعجب، نگرانی و بعضاً تحسین در این باره منتشر شد. در این عملیات که بنابر اعلام فرماندهان نظامی حدود 30 دقیقه به طول انجامید، ابابیل با عبور از اطراف ناو اقدام به تصویر برداری کرده و پس از چند دقیقه پرواز از حضور آن مطلع شدند که با پرواز چند فروند جنگنده F/A-18 هورنت و بالگردهای اس-اچ-60 برای یافتن این پرنده اقدام شد که در نهایت این هواپیما به سلامت در پایگاه خود بازیابی شد. هر چند این مورد تنها یکی از این دست عملیات‌ها است و مدت‌هاست تمامی آب‌های اطراف ایران به طور 24 دائم تحت نظارت آنلاین سامانه‌های پهپاد ایران است اما این جریان اثبات عملی توانمندی هواپیماهای بدون سرنشین ایران در کارهای شناسایی و بازتاب راداری ناچیز آنها به شمار می‌رود. * پهپاد شاهد پهپاد شاهد در واقع از نسل اول بدون سرنشین‌های موتور جت ایرانی به شمار می‌رود که توسط هسا توسعه یافته و در ادامه با معرفی کرار، وجود عزم جدی برای دستیابی به این نوع از هواپیماها در کشور مشخص شد. تاکنون تصویری از شاهد منتشر نشده است اما برخی مشخصات آن از جمله سرعت حدود 700 کیلومتر بر ساعت، سقف پرواز 25000 هزار پا(حدود 7500 متر) و برد حدود 700 کیلومتر در مصاحبه‌ها عنوان شده است. نقش شناسایی و همچنین عملیات رزمی نیز از جمله ویژگی‌های آن است. تعداد تولیدی شاهد1 بیش از 30 فروند بوده و از نمونه شاهد123 که احتمالاً نمونه مجهز به سامانه‌های خودکار است نیز نام برده شده است. به گفته فرماندهان، سطح مقطع راداری شاهد بسیار پایین بوده و به صورت عملیاتی قابل استفاده است. * ریزپهپادها باید اشاره‌ای به گونه‌های دست‌پرتاب و ریزپهپادهای ساخت ایران داشته باشیم که تاکنون چند نمونه از آنها رونمایی شده و به دلیل هزینه پائین طراحی و تولید، عمدتاً توسط شرکت‌های خصوصی یا دانشگاه‌ها توسعه یافته‌اند. این پرنده‌ها در انواع بال‌ثابت، بالگرد، بال‌زن، داکت فن و کوآدروتور بوده‌اند که در شرایط عملیاتی مختلفی به سر می‌برند که در ادامه برخی از این نمونه‌ها را معرفی می‌کنیم. * فراز2 مینی پهپاد فراز2 با جرم 2900 گرم، سقف پرواز 3000 متر، سرعت 110 کیلومتر بر ساعت و مداومت پروازی 45 دقیقه یکی از نمونه‌های دست پرتاب یاد شده است. این ویژگی‌ها برای هواپیمایی در این رده فیزیکی در حد مطلوبی بوده و بکارگیری آن در یگان‌های سبک شناسایی بسیار مفید است. فراز2 به طور استاندارد از دو دوربین برای شناسایی و ارسال همزمان تصاویر استفاده کرده و امکان به کارگیری محموله جنگ الکترونیک نیز برای آن پیش بینی شده است. این نوع از پهپادها امروزه کاربرد بسیاری یافته و یکی از نمونه‌های آمریکایی با جرم 1.9 کیلوگرم، سرعت پایای 56 کیلومتر بر ساعت و مداومت پروازی یک تا یک و نیم ساعت که هم اکنون در عراق نیز استفاده می‌شود آمار تولید چند هزار فروند دارد. * شاهین میکرو بالگرد شاهین با جرم 350 گرم، سرعت 15 کیلومتر بر ساعت، مداومت پروازی 10 دقیقه، سقف پرواز 2000 متر و قطر ملخ 36 سانتی‌متر یکی از نمونه‌های دانشگاهی به شمار می‌رود که با توجه به ابعاد کوچک و سقف پرواز مناسب در صورت افزایش مداومت پروازی به وسیله‌ای بسیار مطلوب برای امور شناسایی در فضاهای شهری تبدیل خواهد شد. * آوا میکرو پرنده آوا نیز از جمله ریزپهپادهای ساخته شده به صورت نمونه اولیه است که از مداومت پروازی 30 دقیقه و جرم 600 گرم و هدایت دستی و تمام خودکار برخوردار است. این پرنده با توجه ابعاد کوچک علاوه بر سهولت حمل و بکارگیری توسط نفرات به سختی توسط دشمن شناسایی می شود و با ارتقای قابلیت های آن از جمله برد می تواند نمونه ای کارامد برای نیروهای مسلح باشد. * آوا پهپادهای کوآدروتور با بهره‌برداری از چهار موتور که در چهار گوش یک مربع نصب شده‌اند نیروی بالابرنده خود را تأمین می‌کند. برخاست عمودی و پرواز با پایداری مناسب در عین مانورپذیری بالا از جمله ویژگی‌های این نوع است. چندین نمونه پژوهشی از آنها تاکنون ساخته شده است. حدود وزنی این نمونه‌ها کمتر از 3 کیلوگرم، برد چند صد متر تا کمتر از 2 کیلومتر و توانایی ارسال بلادرنگ تصاویر از ویژگی‌های آنها است. نمونه‌هایی از پهپاد بالزن و داکت‌فن و.. نیز در غالب پروژه‌های دانشگاهی ساخته شده است که از پرداختن به آنها صرف‌نظر می‌کنیم. ساخت پهپادهای الگو گرفته از نمونه‌های خارجی و تجهیز آنها با زیرسامانه‌های داخلی و بکارگیری آنها در خارج از مرزهای کشور می‌تواند برای فریب دشمن و اجرای موفق‌تر عملیات شناسایی و یا حتی عملیات تهاجمی، مفید واقع شود. در واقع در صورت شناسایی چشمی این پهپادها توسط دشمن با توجه به یکسانی ظاهر آنها با نمونه‌های در اختیار دشمن، نفوذ به محدوده آنان و اجرای عملیات شناسایی یا رزمی بسیار راحت‌تر شده است، در حقیقت دشمن باید از پهپادهای مشابه با پهپادهای خودش هم بترسد.