«نگار تمدن (لیلا حاتمی)، زنی 35 ساله که با همسرش فرهاد (محمدرضا فروتن) و دخترش بهار (پریا مردانی ها) زندگی آرامی دارد، در اداره محل کارش مأمور می شود هماهنگی های لازم را برای حضور یک رهبر ارکستر مقیم خارج، به نام کورش کیان (فرزان اطهری) در یک برنامه موسیقی انجام دهد. از آن جا که پانزده سال پیش، نگار و کورش دوست و هم دانشگاهی بوده اند و روی موسیقی کار می کرده اند، این خبر باعث دل شوره و اضطراب نگار می شود. فرهاد نیز از این موضوع باخبر می شود و دغدغه ای عاطفی پیدا می کند.»
این خلاصه ای از داستان چهل سالگی ساخته علی رئیسیان است که از معدود فیلم های اقتباسی ادبی سالهای اخیر سینمای ما است.
اقتباس در این فیلم از دو زاویه، روندی نسبتاً متفاوت با برخی دیگر از فیلم های اقتباسی ایرانی متأخر دارد. نخست آن که منبع آن یکی از داستان های ایرانی معاصر است ( برخلاف خیلی دیگر از اقتباس ها که اغلب معطوف به ادبیات خارجی اند و هوشنگ مرادی کرمانی هم که حسابی جداگانه دارد) و دوم آن که همین اقتباس را هم با برداشت از یکی از مشهورترین حکایات کهن ایرانی در مثنوی مولوی ترکیب کرده است. این ایده، فارغ از این که جواب داده یا نه، در نفس خود نیکوست، چون سعی شده با کندو کاو در پویایی زندگی مدرن در تلفیق با حکمت و معرفت قدیم، روند درام ورق بخورد. اما آیا این تلاش نتیجه موفقی نیز داشته است؟
«چهل سالگی» داستان خوبی دارد. در واقع ماده ی اولیه ی خوبی دارد و نتیجه ی نهایی هم چیز قابل قبولی در آمده , هر چند به سبک کارهای دیگر " رییسیان" به خصوص " ایستگاه متروک" ریتم کند و تا جایی کسل کننده دارد .
«چهل سالگی» فیلم موقری است که گرچه تمام امکانات برای تبدیل شدن به عاشقانه ای مثلثی و سطحی با اداهای روشنفکری را دارد اما توانسته با کم ترین صدمه از این لبه ی تیز فرار کند.
فیلم در دو زمان مختلف پیش می رود. زمان حال و زمان جوانی "نگار" در دهه ی شصت که داستان عشق جوانی و چگونگی آشنایی "نگار" و فرهاد" را نشان می دهد. کارگردان در ملموس درآوردن حال و هوای موسیقی در دهه ی شصت خوب عمل کرده و درواقع دنیای جوانی های "نگار" که خیلی راحت می توانست مصنوعی دربیاید , به خوبی حس همدردی تماشاچی را برمی انگیزد.
هرچند نکاتی هست که شاید نبودنشان , فیلم را به خاطره ای خوب در سینمای ما تبدیل می کرد.
بدنه اصلی فیلم چهل سالگی متعلق به داستانی به همین نام از ناهید طباطبایی است. طباطبایی در کارهای متعددش (از جمله: خنکای سپیده دم سفر، آبی و صورتی، حضور آبی مینا، بانو و جوانی خویش، جامه داران و برف و نرگس) شیوه ای روان و صمیمی دارد و روایت ها را به گونه ای به کار می برد که اولاً معطوف و محدود به ذهن شخصیت های داستانش باشد و ثانیاً با جمله های کوتاه و منقطع، توصیفی مختصر و مفید درباره فضاهای حسی داستان خلق می کند.
پرهیز از زیاده گویی و اطناب و مغلق گویی های بی هوده از ویژگی های ممتاز این نویسنده 52 ساله است و تحصیلات آکادمیک او در رشته ادبیات نمایشی، زمینه ساز این ظرفیت در آثارش شده است. آثار او، مخصوصاً همین چهل سالگی از سال ها قبل مورد توجه چند سینماگر بوده تا نوبت به علیرضا رییسیان رسیده است.
رییسیان در برگرداندن حکایت مولوی به فیلمش، نتوانسته آن را در ابعاد درامی استاندارد، گسترش و تعمیق دهد و صرفاً به چند فقره امروزی کردن شخصیت هایش و نیز تعریف مستقیم و شیرفهم کن روایت برای مخاطب دست زده که چنین وضعی، از ارزش های اثر می کاهد. به همین بیفزایید نتیجه گیری اخلاقی جناب مولوی از قصه اش را که با آموزه « عشق هایی کز پی رنگی بُود/ عشق نبود، عاقبت ننگی بُود» قرین می شود و معلوم نیست این ایده، چه ربطی به ماجرای نگار و کورش و فرهاد دارد.
واقعیت آن است که فیلم دنبال نتیجه ای جدا از داستان طباطبایی است. ما در فیلم قرارست اضطراب مردی میان سال در خصوص میزان استحکام رابطه عاطفی اش با همسرش به موازات حضور عشق دوران جوانی او و سپس مراتب عرفانی آن نمایانده شود. این، دو ماجرای کاملاً متمایز از هم است که البته خاستگاه وقوع شان را حادثه ای مشترک تشکیل می دهد. راستش این ایده بزرگ ترین امتیاز فیلم چهل سالگی است که توانسته خود را در فضایی مستقل از دیدگاه اصلی منبع اقتباسش قرار دهد و همین باعث می شود به رغم ضعف هایش، شمایلی محترمانه و موقر نزد مخاطب پیدا کند.
