تغییر «فرهنگ» هدف ایجاد «فضای مجازی»

به گزارش سراج24،فضای مجازی در حرکتی موازی زندگی بسیاری از خانواده‌ها را تحت‌الشعاع خود قرار داده است.سهولت دسترسی به ابزار ورود در فضای مجازی سبب شده گروه‌های کثیری از افراد بدون داشتن آگاهی و اطلاعات دقیق از تأثیرات آن‌ بر زندگی شخصی، وارد این فضا شوند و ساعات زیادی را در آن سپری کنند.

صاحب نظران و کارشناسان بارها نسبت به  پیشگیری و کاهش آسیبهای اجتماعی در فضای مجازی خانواده‌ها و جوانان هشدار داده و با اشاره به تهدیدات فضای سایبر بر ضرورت حفظ و تقویت هوشیاری‌ افراد تاکید می‌کنند ؛ دوری‌ گزینی افراد از یکدیگر، طلاق عاطفی، ایجاد اعتیاد روانی، به خطر افتادن امنیت شخصی، ایجاد روابط خارج از چارچوب خانواده، بلوغ زودرس، تزلزل محیط خانواده و کاهش روابط و تعاملات اجتماعی از جمله آثار مترتب بر فضای مجازی می‌تواند باشد.

علت گرایش بیش از حد جوانان به فضای مجازی چیست، میزان اثرگذاری فضای مجازی بر سلامت جسم و روان جوانان چقدر است و چه اثرات مخربی فضای مجازی در زندگی افراد مجرد و متأهل دارد؟ حجت الاسلام والمسلمین "محمدتقی وکیل‌پور" کارشناس مسائل دینی و تربیتی در گفت‌وگویی با تسنیم به اجمال به این سئوالات و پرسش‌هایی از این دست پاسخ داده است:

تسنیم: برای سؤال نخست، با توجه به اینکه طیف گسترده‌ای از جوانان و نوجوانان به شبکه‌های اجتماعی اعتیاد دارند، علت این گرایش بیش از حد چیست؟

علت این گرایش چندین مورد است و نمی‌توان همواره یک دلیل را برای تمام مسائل مطرح کرد اما می‌توان علل آن را اولویت‌بندی کرد که اولویت اول آن  نبود فضای سرگرمی مناسب یا نبود فضای سالم و دقیقی که بتواند حد مناسبی از نیاز آنها را برطرف کند، است.

ایجاد موج گرایش به فضای مجازی

یکی از نکات علل گرایش نوجوانان به فضای مجازی، موج و جَوی است که در جامعه وجود دارد؛ رسانه‌ها، رسانه‌های غربی، ماهواره‌ها و حتی معلمان مدارس و تمام کسانی که در ایجاد موج نقش دارند، بر این موج سوار هستند و تحت تأثیر قرار گرفته‌اند که بدون فضای مجازی نمی‌شود کاری کرد و با همین تفکر نوجوانان را نیز ترغیب می‌کنند تا به این فضا ورود پیدا کنند و زمانی که نوجوانان می‌بیند که مشابه آن در کشور خودمان نیست، به سمت آن فضا کشیده می‌شوند؛ با وجود اینکه نرم‌افزارهایی مثل سروش، بیسفون و ... ساخته شده است اما به صورت درمانی ایجاد شده نه به صورت پیشگیری؛ ما باید قبل از ایجاد فضاهای فعلی زمینه سالم آن را فراهم می‌کردیم زیرا نوجوانان و جوانان به ارتباطات و باهم بودن بسیار علاقه دارند؛ رسانه‌ها و کسانی که تولید کننده محتواهای فرهنگی هستند در این فضا نقش بسیار مهمی دارند.

ایجاد نیاز کاذب در جامعه

دومین نکته بروز نیاز کاذبی است که در برخی افراد به‌عنوان سرگرمی در فضاهای مجازی به وجود آمده است مثلاً در گذشته نیازی به پیگیری اخبار احساس نمی‌کردند اما اکنون در فضاهای مجازی آن را پیگیری می‌کنند؛ جامعه در حال حاضر در مرحله‌ای قرار دارد که نیازمند فضایی است تا بتواند محتواها را با سرعت بالا انتقال دهد و دارای جذابیت باشد.

فضای مجازی، تهدید و فرصت

این فضا یک تهدید و فرصت است؛ در یک کانال و گروهی یک نفر مطلبی می‌گذارد و سم‌پاشی می‌کند و ذهن یک میلیون نفر را به سمت مطالب منفی می‌برد و در مقابل یک جوان با یک جمله تمام آن یک میلیون نفر را به سمت مسائل مثبت می‌کشاند یعنی آنها همانطور که زهر را خوردند، پادزهر را نیز می‌خورند و اینکه به فضای مجازی به‌عنوان یک تهدید و فرصت نگاه شود نکته حائز اهمیتی است.

«والدین» برای فرزندان برنامه ندارند

والدین درحال حاضر برای فرزندان خود برنامه ندارند و استعداد نوجوانان و جوانان بسیار دیر و آن هم در زمان کنکور با انجام چند مشاوره و ... کشف می‌شود که در این مدت زمان جوانان اوقات بطالت خود را با گوشیهای هوشمند پر می‌کنند همچنین والدینی که تحمل نگهداری فرزندان را ندارند، آنها را بیشتر به سمت اعتیاد به فضاهای مجازی سوق می‌دهند.

تسنیم: مهمترین آسیب‌های ناشی از حضور در شبکه‌های اجتماعی چیست؟

یک ضرب المثل است که می‌گوید خرمالو را باید به وقتش خورد، این خرمالو دارای ظاهری زیبا است و وقتی آن را می‌خوری ابتدا شیرینی دارد اما دهن را دچار طعم ناخوشایندی می‌کند پس هرچیزی قائده و قانون مربوط به خود را دارد، برخی محیطها و فضاها مسائلی را به‌طور زودرس به ما یاد می‌دهد بنابراین باعث ایجاد آسیب می‌شود؛ بلوغ زودرس یعنی مسائلی که باید در سنین بالاتر به نوجوانان آموزش داده شود، پیش از موعد به آنها آموزش دهند و این مسائل در ابتدا برای نوجوانان مقداری شیرینی دارد اما پس از گذشت زمان در منجلاب می‌افتند.

این مسئله همانند گناه است که ابتدا دارای شیرینی است اما در انتها به تلخی می‌رسد که برای آن مثال لیمو شیرین را می‌زنند و به هرکس درباره لیمو شیرین گفته می‌شود، یاد تلخی آن نیز می‌افتد؛ بلوغ زودرس زمانی اتفاق می‌افتد که مطالبی زودتر از آنچه که باید گفته شود در اختیار نوجوانان قرار گیرد و زمانی که آنها مشغول چیزهای دیگر شوند،‌ کور می‌شوند و آنچه را که باید ببینند، نمی‌بینند مثل تصاویر پورنوگرافی که به قدری به نوجوانان و جوانان نشان داده می‌شود تا در مرحله اول برای آنها عادی‌سازی شود زیرا شهوات تمامی ندارند و در قرآن نیز داریم که «بَلْ هُمْ أَضَلُّ» یعنی برخی انسانها از حیوان نیز پست‌تر می‌شوند.

متخصصان درباره این مباحث بسیار صحبت کرده‌اند که زمانی که فرد یک تماس می‌گیرد به چه مقدار امواج ایجاد می‌شود، خودمان هم می‌دانیم که بسیاری از عصبانیتها در سطح جامعه به‌دلیل همین امواج است؛ دشمنان بیهوده هزینه نمی‌کنند، یک عمر هزینه و حمله بیولوژیک به ما کردند و تازه برای ما سؤال شده که چرا تعداد افراد عقیم در جامعه افزایش پیدا کرده است، یکی از دلایل آن همین امواجی است که وجود دارد و جالب است که بعد از چند سال متوجه می‌شویم که آب زمزم را نیز آلوده کرده‌اند، اگر دین ندارند آزاده باشند! چرا این کار را کرده‌اند؛ عارضه‌های جسمی این فناوریها مشخص است و جالب است که کارشناسان خود آنها این موارد را بیان می‌کنند.

درباره عوارض روحی و روانی آن نیز فرض کنید زمانیکه یک شخص از محیط اطراف خود دور باشد و مدام مشغول کار با گوشی همراه باشد چه مشکلاتی برای او به وجود می‌آید؛ آیا فضای مجازی می‌تواند جای خالی محبت را پر و شکم او را سیر کند؛ فرد به قدری در این فضا غرق می‌شود تا زمانی که به خود می‌آید و می‌بیند که روح او نیز دیگر اطعام نمی‌شود، فضای مجازی درمان نمی‌کند بلکه فقط مانند مُسَکن عمل می‌کند.

از طرفی تأثیرات آن در سطح جامعه مشخص است، یکی از تأثیرات آن این است که والدین اهمیت به تربیت فرزندان را از دست داده‌اند، آنقدر که به خود، ماشین، خانه و ... می‌رسند به فرزندان خود اهمیت نمی‌دهند و تجمل‌گرایی و اشرافی‌گری در خانواده‌ها ریشه پیدا کرده است و فرزندان این خانواده‌ها مجبور به گدایی محبت در خیابانها هستند.

تسنیم: آیا شما واژه «اعتیاد به فضای اجتماعی» را برای نوجوانان و جوانانی که بخش زیادی از زمان خود را صرف شبکه‌های اجتماعی می‌کنند، صحیح می‌دانید؟

اگر به‌ شکل درست استفاده شود، خیر؛ گاهی فرد برای مطالعه کتاب از آن استفاده می‌کند که خیلی خوب است؛ اعتیاد یعنی اگر آن را از فرد بگیری به مشکل می‌خورد و اذیت می‌شود یعنی به قدری این کار را کرده که به آن عادت کرده است، اعتیاد به کتاب خواندن خوب است درصورتیکه افراط نباشد؛ بعضی افراد به‌طور شدید عادت دارند که پای منبر بنشینند و می‌روند و پای منبرهای مختلف می‌نشینند، این اعتیاد خوب است.

غالباً اعتیادهای جوانان ما از نوع منفی آن است مثل موسیقی گوش دادنهای خاص، به قدری موسیقی گوش می‌دهند که دچار افسردگی می‌شوند، ابتدا موسیقی شاد، پس از آن غمگین، رپ، راک و ... گوش می‌دهد و به آن اعتیاد پیدا می‌کند؛ این واژه باید در موارد درست استفاده شود و اعتیاد در مواردی که نوجوانان و جوانان به سمت آن نمی‌روند مثل کتاب خواندن و ... مفید است.

اعتیاد یعنی عادت کردن افراطی

اعتیاد یعنی عادت کردن به برخی کارها به‌صورت افراطی و بیش از حد، در برخی موارد فرد به خودش می‌آید و می‌بیند که گردنش بر اثر کار با گوشی هوشمند درد گرفته است و متوجه می‌شود که زیاده‌روی کرده است یا متوجه می‌شود که قرارش را یادش رفته، درسهایش را نخوانده است و همچنین در گناه گرفتار و آلوده شده است.

تسنیم: وارد شدن به این فضا چه عوارضی می‌تواند برای افراد داشته باشد؟

آلودگی! زمانی که شخصی وارد این فضا بشود،‌ اهم و مهم‌ها و اولویتهای زندگی او تغییر می‌کند، چیزهایی برایش اهمیت پیدا می‌کند که مهم نیست و حاضر است بخاطر آنها پدر و مادرش را هم رها کند.

بی ارزش شدن ارزشها

حضرت علی (ع) در حکمت 98 نهج‌البلاغه با موضوع«آینده و مسخ ارزشها» می‌فرمایند: «... زمانی می‌رسد که مردم محترم نمی‌شمارند جز آدمهای سخن‌چین را، زمانی می‌رسد که آدمهایی ناتوان نامیده می‌شوند که عادل هستند ...» یعنی در آخرالزمان ارزشها تغییر می‌کند.

تسنیم: بروز آسیبهای اجتماعی با مقتضیات زندگی امروزی (تغییر سبک زندگی، ماهواره، گوشیهای هوشمند، اینترنت و ...) چه ارتباطی دارد؟

فرهنگ مهمترین مسئله یک جامعه است و فضای مجازی به وجود آمده است که این معنا را تغییر بدهد  و مقام معظم رهبری نیز فرموده‌اند که فرهنگ مثل هوا است، وجه شبه‌های فرهنگ با هوا نیز عبارت است از اینکه همه به هوا نیاز دارند، هوای پاک و آلوده داریم و هوا به‌صورت غیر مستقیم اثر می‌گذارد؛ تمام این ویژگیها نیز در فضای مجازی قابل مشاهده است.

تسنیم: مردم و والدین شناخت نسبی از فضای شبکه‌های اجتماعی دارند، به نظر شما مهمترین نکاتی که باید توجه داشته باشند، کدام است؟

اولین مسئله‌ای که مردم و والدین باید به آن آگاه باشند، دشمن شناسی است و باید بدانند که دشمن هیچ‌گاه بیهوده هزینه نمی‌کند و نسبت به ما دلسوزی ندارند، کسانی که فضای مجازی را به‌وجود آورده‌ و هزینه بسیاری نیز کرده‌اند آیا ممکن است که هیچ هدفی نداشته باشند؛ زمانی که این آگاهی را بدست آوردند باید یک سری از مسائل را هم بیاموزند مثل مسائل تربیتی؛ بیشترین جمله‌ای که نوجوانان و جوانان در مدرسه به ما می‌گویند این است که پدر و مادر دیر به ما آگاهی می‌دهند همچنین بیشترین جمله‌ای که والدین می‌گویند این است که نگرانیم؛ زمانیکه این نگرانی وجود دارد پس چه دلیلی باعث می‌شود در زمان مشخص به فرزندان خود آگاهی ندهند؛ دلیل آن عدم اطلاع والدین نسبت به اصول تربیتی است.

زمانیکه والدین به اصول تربیتی آگاه نباشند، نمی‌دانند که در ماهواره و فضای مجازی چه اصولی در اختیار فرزندان قرار می‌گیرد که در دین، آئین و ... نیامده است.والدین وقتی اصول تربیتی را ندانند، مبانی ذهنی آنها مبانی ضد دین، آئین و ... می‌شود.